Physics 10: Brownian motion

Aidin Biibosunov

Created: 2025-01-15 Wed 18:30

1. Сабактын планы: Биринчи термодинамикалык мыйзам

План: Физика Класс: 10 Тема: Биринчи термодинамикалык мыйзам Убакыт: 45 мүнөт

## Сабактын максаты

  • Жалпы максат: Биринчи термодинамикалык мыйзамдын маанисин, аныктамасын жана колдонулушун үйрөнүү.
  • Блум таксономиясына ылайык тапшырмалар:
    • Билүү: Биринчи термодинамикалык мыйзамдын аныктамасын жана формуласын айта алуу.
    • Түшүнүү: Биринчи термодинамикалык мыйзамдын физикалык маанисин түшүндүрүү.
    • Колдонуу: Биринчи мыйзамды колдонуп маселелерди чыгара алуу.
    • Талдоо: Биринчи мыйзамдын негизинде ар кандай процесс түрлөрүн (изотермалык, адиабаталык, изобардык, изохордук) салыштыруу.
  • PISA форматына ылайык тапшырмалар:
    1. Ар кандай термодинамикалык процесстерде системанын ички энергиясынын өзгөрүүсүн аныктоо.
    2. Система үчүн жылуулукту кошуу же иш жасоо учурундагы өзгөрүүлөрдү божомолдоо.

—

## Сабактын этаптары

### 1. Максат коюу (5 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Сабактын темасын жарыялайт.
  • Окуучулар менен термодинамиканын биринчи мыйзамын билүүнүн жаратылыштагы жана техникадагы маанилүүлүгүн талкуулайт.

Окуучулардын иши:

  • Мугалим менен бирге сабактын максатын түзүшөт.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар сабакта эмнени үйрөнөрүн түшүнүшөт.

—

### 2. Мотивация (5 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Эксперимент көрсөтөт же видео берет: кыймылдуу поршени бар цилиндрде газды ысытуу.
  • Суроолор берет:
    • Газда эмне болуп жатат?
    • Эмне үчүн поршен жылып жатат?

Окуучулардын иши:

  • Жылуулук, иш жана энергиянын ортосундагы байланышты болжолдошот.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар темага кызыгышат.

—

### 3. Билимди актуалдаштыруу (5 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Мурунку билимдерди текшерүү үчүн суроолор берет:
    • Ички энергия деген эмне?
    • Термодинамикада иш деген эмне?
    • Жылуулук деген эмне?

Окуучулардын иши:

  • Суроолорго жооп беришет, мурунку түшүнүктөрүн эске салышат.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар жылуулук, иш жана энергия боюнча негизги түшүнүктөрдү эстешет.

—

### 4. Жаңы материалды үйрөнүү (10 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Биринчи термодинамикалык мыйзамды түшүндүрөт: \[ \Delta U = Q - A \] бул жерде \( \Delta U \) — ички энергиянын өзгөрүүсү, \( Q \) — берилген жылуулук, \( A \) — жасалган иш.
  • Мыйзамдын физикалык маанисин түшүндүрөт: энергия жок болуп кетпейт жана эч кайдан пайда болбойт, бирок бир түрдөн экинчисине өтөт.
  • Термодинамикалык процесстердин мисалдарын келтирет (изотермалык, адиабаталык ж.б.).

Окуучулардын иши:

  • Суроолор берип такташат.
  • Формуланы жана түшүндүрмөлөрдү дептерине жазышат.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар биринчи термодинамикалык мыйзамдын маңызын жана аны кантип колдонуу керектигин түшүнүшөт.

—

### 5. Мугалим менен бирге иштөө (10 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Тапшырманы класс менен чогуу чыгарат: Газга 500 Дж жылуулук берилген, ошол эле учурда ал 300 Дж иш жасаган. Газдын ички энергиясы кантип өзгөрдү? Чечими: \[ \Delta U = Q - A = 500 - 300 = 200 \, \text{Дж}. \]
  • Чечимди талкуулайт жана кошумча суроолорду берет.

Окуучулардын иши:

  • Мугалим менен биргеликте маселени чыгарышат.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар мыйзамды колдонуп маселелерди чече алышат.

—

### 6. Өз алдынча иштөө (10 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Тапшырмаларды берет:
    1. Газга 1000 Дж жылуулук берилген, иш 600 Дж. Ички энергиянын өзгөрүүсүн тапкыла.
    2. Көлөм туруктуу болсо, \( Q = 400 \, \text{Дж} \). \( \Delta U \) табылсын.

Окуучулардын иши:

  • Тапшырмаларды өз алдынча чыгарып, чечимдерин дептерге жазышат.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар биринчи термодинамикалык мыйзамды бекемдеп үйрөнүшөт.

—

### 7. Жыйынтыктоо (5 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Негизги пункттарды кайрадан эске салат: формула, мааниси, колдонуу мисалдары.
  • Суроолор берет:
    • Биринчи термодинамикалык мыйзам кантип иштейт?
    • Бул мыйзам кайсы жерде колдонулат (мисалы, муздаткыч, моторлор)?

Окуучулардын иши:

  • Суроолорго жооп беришет, жалпы жыйынтыктарды чыгарышат.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар сабактын негизги мазмунун түшүнүшөт.

—

### 8. Рефлексия (5 мүнөт) Мугалимдин иши:

  • Окуучуларга суроолор берет:
    • Эмне жаңылык билдиңер?
    • Кыйынчылыктар болду беле?
    • Бул билимди кайсы жерде колдонсо болот деп ойлойсуңар?

Окуучулардын иши:

  • Өз ойлору менен бөлүшөт, өз жетишкендиктерин баалашат.

Күтүлгөн натыйжа: Окуучулар өз билимин жана сабакты түшүнгөнүн баалашат.

—

## Үй тапшырма

  1. Теория: биринчи термодинамикалык мыйзамдын аныктамасын жана формуласын кайрадан окуп чыгуу.
  2. Маселелер:
    • Газга 200 Дж жылуулук берилген, ал 150 Дж иш жасаган. Ички энергиянын өзгөрүүсүн табуу.
    • Көлөм туруктуу, жылуулук \( Q = 500 \, \text{Дж} \). \( \Delta U \) табылсын.